Chủ nghĩa tư bản Kền Kền lập luận rằng không có cách nào sửa chữa được hệ thống. Ảnh: Bloomsbury"Chủ nghĩa tư bản Kền kền": Tội ác doanh nghiệp, Giải cứu cửa hậu và Cái chết của tự do là cuốn sách mới nhất của nhà báo kinh tế và chính trị người Anh, Grace Blakeley. Người phụ nữ 30 tuổi này mô tả cuốn sách của mình như một sự phê phán chủ nghĩa tư bản hiện đại từ quan điểm Marxist, đây không phải là cụm từ mà các nhà văn lớn phe "cánh tả" ngày nay có xu hướng gắn cho mình.
Những điều đó không ngăn cản Blakeley lọt vào danh sách bán chạy nhất của tờ Sunday Times, điều này phản ánh cả thực tế rằng đây là một tác phẩm dễ đọc, được nghiên cứu kỹ lưỡng, và có lẽ nhiều người đang khao khát tìm kiếm những lựa chọn thay thế cho hiện trạng mà nhà báo Blakeley nêu.
Sức mạnh của Chủ nghĩa tư bản Kền Kền nằm ở chỗ nó tóm tắt đầy đủ những diễn biến trong vài thập kỷ qua. Thay vì đưa ra một “ý tưởng mới lớn” có thể so sánh với những người bạn đồng hành như Naomi Klein ( No Logo, 1999 ), David Graeber (Bullshit Jobs, 2018) và Thomas Piketty (Capital, 2013), Blakeley đã làm rất tốt việc tập hợp nhiều người trong số họ lại với nhau theo chủ đề riêng của họ.
Tất cả những tác giả này có lẽ đều đồng ý rằng cách tiếp cận chính sách “tân tự do” được áp dụng vào những năm 1980 là một điểm uốn quan trọng đối với tình trạng bất ổn kinh tế ngày nay.
Blakeley đã chỉ ra thực tế khác biệt như thế nào với những lời hứa hẹn của những người theo chủ nghĩa tân tự do về quyền tự do cá nhân lớn hơn thông qua thuế thấp hơn, chính phủ nhỏ hơn và tư nhân hóa các công ty độc quyền nhà nước kém hiệu quả.
Thay vì giảm thuế, Văn phòng Thống kê Quốc gia dự báo đến năm 2027-28, Vương quốc Anh sẽ có mức thuế cao nhất kể từ Thế chiến thứ hai. Thay vì một chính phủ nhỏ hơn, chi tiêu của chính phủ Anh tính theo phần trăm GDP hiện nay cao hơn so với đầu những năm 1980.
Thay vì bãi bỏ quy định để giải phóng “thị trường tự do” năng động, nhiều ngành công nghiệp bị thống trị bởi độc quyền hoặc độc quyền nhóm. Bất bình đẳng thu nhập ngày càng gia tăng, tính di động xã hội giảm và tuổi thọ giảm là những ví dụ khác về sự thất bại của chính sách này.
Blakeley lập luận, rằng sứ mệnh cơ bản của chủ nghĩa tân tự do là khôi phục quyền lực của vốn đối với lao động, “sự phân phối lại quyền lực và của cải từ người lao động sang chủ sở hữu và nhà quản lý cấp cao”. Để làm ví dụ, Blakeley đẫ trích dẫn sự thành công của Amazon trong việc tránh thuế doanh nghiệp và sự thay đổi trong phương pháp quản lý của Boeing nhằm ưu tiên tối đa hóa lợi nhuận hơn là an toàn trong thiết kế.
Thâm hụt dân chủ
Ngoài ý tưởng về những người lao động bị tước quyền, Blakeley lập luận rằng việc thiếu trách nhiệm giải trình dân chủ trong các thể chế kinh tế quan trọng trong nước và quốc tế sẽ giúp thúc đẩy chủ nghĩa tư bản kền kền. Ví dụ, các ngân hàng có sức mạnh to lớn trong việc định hình nền kinh tế thông qua việc tạo ra dòng tiền từ con số không bằng cách cho khách hàng vay. Họ xác định doanh nghiệp hoặc cá nhân nào thành công, nhưng những người bình thường không được thông báo về những lựa chọn này cũng như không có tiếng nói nào về chúng.
Tương tự, các cơ quan quản lý ngân hàng và ngân hàng trung ương không được bầu chọn nhưng thường đưa ra các quyết định vì lợi ích của vốn. Ví dụ, bà lập luận rằng chính sách nới lỏng định lượng của các ngân hàng trung ương về cơ bản là một phương tiện tạo tiền khác, được thực hiện sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 để tăng giá tài sản, khiến người giàu trở nên giàu hơn.
Blakeley cũng chỉ ra rằng Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Thế giới được thành lập và tài trợ bởi Phố Wall và do đó đại diện cho lợi ích của các nhà đầu tư chứ không phải của người lao động. Và bà chỉ trích các hiệp định thương mại quốc tế được đàm phán trong bí mật, cũng như bao gồm các điều khoản phản dân chủ như giải quyết tranh chấp giữa nhà nước - đầu tư (ISDS).
Điều này cho phép các nhà đầu tư thực hiện hành động pháp lý chống lại các chính phủ sử dụng đặc quyền dân chủ của họ để đánh thuế, quản lý và truy tố các tập đoàn. Chẳng hạn, Chevron đã sử dụng ISDS vào năm 2018 để lật ngược khoản tiền phạt 9,5 tỷ USD do Ecuador áp đặt liên quan đến ô nhiễm dầu ở rừng nhiệt đới Amazon.
Blakeley lập luận một cách thuyết phục, rằng tất cả những điều này góp phần tạo nên sự thâm hụt dân chủ lớn trong đó các tầng lớp “ưu tú” hoạt động mà không có bất kỳ trách nhiệm giải trình nào. Cô viết: “Các chính trị gia, nhà kỹ trị và nhà tài chính làm việc cùng nhau để quyết định mọi thứ, từ lãi suất mà chúng ta phải trả cho các khoản vay của mình, cho đến việc ai sẽ nhận được gì khi một bang nộp đơn xin phá sản”.
Blakeley không đồng ý với những người cho rằng những vấn đề này có thể được giải quyết bằng cách mày mò ở các góc cạnh: "Các doanh nghiệp lựa chọn lợi nhuận hơn là sự an toàn và việc chính phủ cứu trợ các ông chủ trong khi để người dân chết đói không thể hiện sự suy đồi của chủ nghĩa tư bản. Những thứ này chính là của chủ nghĩa tư bản".
Mô hình này có thể là bước đệm quan trọng hướng tới việc khắc phục tình trạng thâm hụt dân chủ mà Blakeley đã xác định.
Tóm lại, Chủ nghĩa tư bản Kền kền giống như một lời giải thích kịp thời về sự thất bại của chủ nghĩa tân tự do trong việc thực hiện những lời hứa của mình. Nhưng không giống như các tác phẩm của chính Karl Marx, các giải pháp của Blakeley khi so sánh có vẻ kém hiệu quả. Công bằng mà nói, đây là những thử thách vô cùng khó khăn. Giải quyết thâm hụt dân chủ sẽ không giải quyết được mọi thứ, nhưng đó sẽ là một bước quan trọng và rất có ý nghĩa.
Đăng nhận xét